Portekiz: Aşırı sağ geri dönüyor
Portekiz’de 10 Mart’ta yapılan erken parlamento seçimlerinde sağ ve sol eşit sonuçlar aldı. Yeni olan ise aşırı sağcı parti Chega’nın (Yeter Artık!) iktidara gelmesi oldu.
Toplam 230 milletvekilinden oluşan yeni Meclis’te Demokratik İttifak (AD, sağ) 79 (+2), PS 77 (-43) ve Chega 48 (+36) sandalyeye sahip. AD lideri Karadağ, Chega’nın ittifak tekliflerini reddederek azınlık hükümeti kurdu ve SP de onu desteklemeyi reddetti.
2022’de, Portekiz Komünist Partisi ve Sol Blok’un desteğine ihtiyaç duyduğu yedi yıllık azınlık hükümetinin ardından, Antonio Costa’nın Sosyalist Partisi 120 sandalyelik mutlak çoğunluğu kazandı. Bu geniş desteğe sahip olmasının nedeni, Avrupa Birliği tarafından dayatılan ve sağ tarafından yönlendirilen beş yıllık ağır kemer sıkma planlarına son vermesiydi. Ancak bu destek azaldı ve bir dizi skandal Costa’nın istifa etmesine yol açarak (sağcı) Cumhurbaşkanı’nın SP’nin kaybettiği yeni seçimleri düzenlemesine izin verdi.
SP ekonomik refahı geri getirmekle övünüyordu. Kamu borcu düşüyor, bütçe az da olsa fazla veriyor, enflasyon yüzde 4,3’e (2022’de yüzde 7,8’di) ve işsizlik oranı yüzde 6,7’ye düştü. En önemli sektör olan turizm 28 milyar Avro kazanç sağladı.
Yani Portekiz burjuvazisi için her şey yolunda. Ancak oteller 73 milyon geceleme satmış olmakla övünürken, işçi sınıfı, Portekizliler kalacak yer bulmanın giderek zorlaştığından şikayet ediyor. Öyle ki hükümet, Chega’nın seçimlerden birinci çıktığı ülkenin güneyindeki turistik Lizbon ve Algarve bölgelerindeki öğretmenlere kira sübvansiyonu tahsis etmek zorunda kaldı. Eğitim ve sağlık sektörleri büyük zorluklar içinde ve yıllardır tekrarlanan grevler yaşanıyor. Ücretler düşük, asgari ücret brüt 820 Avro, fiyatlar ise Fransa’dakine yakın. Çoğunluğu emeklilerden oluşan iki milyon Portekizli yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Pek çok genç insanın 1960’larda ve 1970’lerde olduğu gibi göç etmesi şaşırtıcı değil. Artık diktatörlükten ve sömürge savaşlarından değil, yoksulluk ve krizden kaçıyorlar.
Chega’nın lideri André Ventura son beş yıldır güvenlik üzerine ve yabancı düşmanı bir söylem geliştiriyor. Romanlara, genel olarak göçmenlere, eşcinsellere ve kürtaj yaptıran kadınlara saldırıyor. Kendisini sistem karşıtı, daha az devletçi, daha az vergi ve daha az sosyal yardımlardan yana olarak sunyor. «Tanrı, aile, ülke ve iş» sloganı, 25 Nisan 1974 Karanfil Devrimi’ne kadar Portekiz’i yöneten Salazarist diktatörlüğün temalarını hatırlatıyor. Chega, göçmenleri suçlayarak toplumsal hoşnutsuzluğun nedenini onlara yüklemeye çalışıyor. « Portekiz’i temizleyin» sloganı onları ve skandallarla sarsılan Sosyalist hükümeti hedef alıyordu.
Chega’nın başarısı, militan bir örgütlenmeyle gelmeyen bir seçim başarısıdır. Ancak diktatörlüğün sona ermesinden yarım yüzyıl sonra aşırı sağcı bir partinin yükselişi, geriye doğru atılmış hoş olmayan bir adım gibi görünüyor.
(13.03.2024)
