Ulaşım ücretlerine ve daha birçok şeye karşı isyan
Brezilya’nın başlıca şehirlerinde 17 Haziran akşamında hükümeti protesto etmek için sokaklara inenlerin sayısı, 1992’de yolsuzluğa bulaşmış başkan Fernando Collor’un istifasını sağlayan göstericilerden daha fazlaydı. Rio’da 100 bin, Sao Paulo’da 60 bin ve Porto Alegre, Bahia, Braisilla gibi şehirlerde de yüz binlerce insan sokaklara indi.
Gösteriler, toplu taşıma ücretlerine yapılan zamma karşıydı. Salı günü Rio’da polis baskısı oldu. Perşembe günüyse aynı baskı, Sao Paulo’daydı. Göz yaşartıcı bomba, cop ve plastik mermiyle gösterileri önlemeye çalışan polis, gazetecilerin de olduğu yüzlerce kişiyi yaraladı. Birçok şehirde gösteriler yasaklandı ancak hareket durmadığı gibi yapılan anketlerde dört Brzilyalı’dan üçünün desteğini de arkasına aldı.
21 Haziran akşamı, Brezilya devlet başkanı, toplumsal öfkeyi dindirmek için televizyona çıktı. Kamu hizmetlerinin geliştireceği ve petrol gelirlerinin bir kısmını eğitime ayrılacağı sözünü verdi. 24 Haziran’da ise hükümeti ve büyük şehirlerin belediye başkanlarını toplayarak anayasa reformlarını görüştü.
Brezilya, tıpkı ABD gibi federal bir devlet ve nispeten daha az merkezi. Öte yandan önemli gösterilerin olduğu Sao Paulo ekonomik açıdan ülkenin başkenti. Yaklaşık 20 milyon nüfusu var ve birçok büyük fabrika bu şehirde. Bu açıdan gösterilerin Sao Paulo’da başlamış olması önemli.
Toplumsal öfkeyi ortaya çıkaran toplu taşıma zammı, aslında bardağı taşıran son damla. Sao Paulo’da metro biletinin fiyatı 3 Brezilya Real’inden 3,20 Real’e (2,82 liraya) yükseldi. Rio’da ve başlıca büyük şehirlerde de fiyatlarda artış oldu. Öte yandan gösterilerin sadece bilet fiyatlarına yapılan zamla ilgisi olduğunu söylemek yetersiz olur. Önemli diğer bir faktör, Brezilya’daki toplu taşımanın neredeyse hiç yenilenmiyor, iyi çalışmıyor ve buna bağlı olarak kötü yolculuk koşullarının insanı çileden çıkarması.
Brezilya’da asgari ücret 240 avro ve ortalama bir işçi ücreti Sao Paulo’da, asgari ücretin iki katı civarında. Bir ücretli işine gidip gelmek için toplu taşımayı kullanmak zorunda. Bunun işçiye maliyeti ise ayda 80 avro. Bu yüzden tüm ülkede, öğrenciler ücretsiz ulaşım hakkı talep ediyorlar.
Brezilya’da büyük şehirlerde toplu taşıma feci durumda. Şehirler 1950-1960 yılları arasında ölçüsüz bir şekilde gelişmişti. Demiryolu ağı varla yok arasında, metro ağıysa henüz oluşum aşamasında. İsyanın asıl sebebi toplu taşımanın da ötesindeki sorunlarla ilintili. Tıpkı toplu taşımada olduğu gibi eğitim, sağlık gibi alanlarda hiçbir yenileme, ilerleme yok.
Öte yandan ülkede ciddi bir konut sorunu varken, düzenlenecek spor yarışlarına katılacak sporcular ve özel konuklar için oteller inşa edilmesi daha da ileri gidilerek yoksulların yaşadığı mahallelerde “güvenli” şehirler yaratılmaya çalışılması, yoksulların yerlerinden edilerek yarışlar için şehirlerin boşaltılması ve yıkılması öfkenin bir başka sebebi.
Örneğin Rio’da yaşayanların dörtte biri, boşaltılan gecekondularda yaşıyor. Bu gecekonduların bir kısmı neredeyse şehir merkezinde. Gecekondu halkının önemli bir kısmı işçi ve memur. Bu kesim yaklaşık 170 bin insanı kapsıyor ve Brezilya hükümeti, bu insanları kilometrelerce öteye sürmek istiyor.
İsyanın diğer önemli bir sebebiyse ülkede iyice ayyuka çıkan, siyasetçilerin ve kapitalistlerin yozlaşmışlığı. Kapitalistler seçim kampanyalarını finanse ediyorlar ve bunun karşılığında önemli hediyeler kazanıyorlar. Bu durum, ülkeyi yedi yıl yöneten önceki Lula hükümetinde olduğu gibi iki buçuk yıldan bu yana yöneten Dilma Roussef hükümetinde ve belediyelerde de geçerli. Lula döneminde de gerek belediyelerde gerek merkezi hükümette skandallar ortaya çıkmıştı. Benzeri yolsuzluk, hile skandalları şimdiki başkanın ve bakanların döneminde de patlak verdi.
Göstericiler, Porto Alegre’de ve Natal’da zamların geri çekilmesini sağlamasına rağmen hükümet ve sağ ya da sol belediyeler, Rio’da ve Sao Paulo’da zamların geri alınmasını reddetti ve göstericileri vandal, kışkırtıcı olarak niteledi.
Şu sıralar Brezilya’da Kondeferasyon Kupası düzenleniyor ve gelecek Dünya Kupası da Brezilya’da düzenlenecek. Öte yandan 2016’da da Olimpiyat oyunları yine Brezilya’da yapılacak. Bu yarışmaları da düşünen hükümet, isyanı ve tüm talepleri bir an evvel bastırmak istiyor.
Ancak tam da bu yarışmalar için harcanan çılgın paralar (sadece 2014 Dünya Kupası için 14 milyar dolar harcandı) isyana yol açtı. Para buralara harcanırken gelişme tıkanmış durumda ve eğitim, sağlık, konut gibi toplumsal hizmetler durma noktasına giderken enflasyon da %6’yı geçmiş durumda. Kısacası bugün Brezilya’da, kapitalistlerle yerel ya da merkezi hükümetler kendi aralarında para paylaşımı yapıyorlar.
Olaylar, başkanın kitleleri ikna edemediğini gösteriyor. Sosyal medyada dolaşan haberleri göre ülkede 1 Temmuz’da grev çağrısı yapılıyor. Gelecek yıl başkanlık seçimi yapılacak ve ekonomik durgunluk yaşanan bir ortamda hem iktidardaki yöneticiler hem de muhalefetin endişeye kapılması yerindedir. LO (21.06.13)
